Nhìn vào con số đã thấy được phản ánh những biến động kỹ thuật của thương mại Quốc gia, nhưng thực tế lại phản chiếu nhịp chậm lại rõ rệt trong hoạt động kinh doanh biên mậu - nơi hàng hóa qua cửa khẩu đường bộ vốn phụ thuộc mạnh vào chu kỳ cung cầu khu vực và chính sách thuế.
Tại các cửa khẩu trọng điểm như Lào Cai, Lạng Sơn, Móng Cái, Lao Bảo hay Bờ Y, lượng phương tiện xuất - nhập khẩu trong tháng 9 đã giảm nhẹ so với tháng 8, đặc biệt ở nhóm hàng xăng dầu, kim loại và linh kiện máy móc - những mặt hàng có tỷ trọng thu thuế lớn.
Hoạt động xuất nhập khẩu tại cảng Vũng Áng, Hà Tĩnh
Xăng dầu, kim loại, ô tô - nhóm hàng “nặng thuế” giảm sâu
Theo số liệu của Cục Hải quan, xăng dầu giảm 24,2% về lượng và 23,7% về trị giá, làm giảm thu 168 tỷ đồng. Cùng với đó, kim loại thường giảm 9,5%, máy móc thiết bị giảm 5,7%, ô tô vận tải giảm trên 40% về trị giá.
Đây đều là các nhóm hàng được vận chuyển mạnh qua cửa khẩu biên giới phía bắc và miền trung, nơi hình thành chuỗi trung chuyển hàng công nghiệp - năng lượng phục vụ sản xuất nội địa. Khi các nhóm hàng này giảm, nguồn thu ngân sách giảm theo, đồng thời doanh thu biên mậu cũng co hẹp do chi phí vận tải và phí kho bãi cố định không giảm tương ứng.
Doanh nghiệp biên giới đối mặt với sức ép chi phí và dòng vốn
Một tác nhân khác ảnh hưởng tới kinh doanh biên mậu trong tháng 9 là việc hoàn 1.247 tỷ đồng thuế nhập khẩu linh kiện, phụ tùng ô tô theo nghị định 26/2023/NĐ-CP
Chính sách này tạo điều kiện tốt cho các doanh nghiệp lắp ráp lớn, song với doanh nghiệp vừa và nhỏ tại khu vực biên giới, đây lại là tín hiệu “lệch pha” về ưu đãi, khi họ khó tiếp cận quy trình hoàn thuế hoặc không thuộc nhóm được hưởng lợi.
Hệ quả là dòng vốn lưu động tại biên mậu bị co hẹp, nhất là với nhóm thương nhân xuất khẩu nông sản, hàng tiêu dùng nhanh, vốn phụ thuộc vào vòng quay vốn ngắn và biên lợi nhuận mỏng. Thêm vào đó, việc xuất khẩu chịu thuế giảm 11,5%, trong khi nhập khẩu chịu thuế tăng nhẹ (+0,2%), khiến cơ cấu chi phí thuế nhập khẩu biên giới nặng nề hơn. Doanh nghiệp buộc phải điều chỉnh phương thức kinh doanh - chuyển sang hàng tạm nhập tái xuất, quá cảnh hoặc hợp tác gia công để duy trì hiệu quả.
Để phát triển dài hạn, biên mậu cần chuyển trục sang chuỗi cung ứng sản xuất. Nhìn tổng thể, biến động tháng 9 cho thấy biên mậu Việt Nam đang dịch chuyển từ thương mại tiêu dùng sang thương mại sản xuất.
Nếu như giai đoạn 2022–2023, biên mậu tập trung mạnh vào nông sản, hàng may mặc, đồ điện tử cũ, thì từ giữa 2025, nhóm hàng nguyên liệu - linh kiện - bán thành phẩm chiếm ưu thế. Điều này phản ánh chiến lược tái cấu trúc chuỗi cung ứng khu vực, khi Trung Quốc đẩy mạnh nhập khẩu nguyên liệu từ Việt Nam và các nước Asean để gia công sâu trong nội địa.
Các khu kinh tế cửa khẩu như Kim Thành (Lào Cai), Hữu Nghị (Lạng Sơn), Bờ Y (Kon Tum) đang từng bước chuyển hướng sang hình thức logistics sản xuất và trung chuyển hàng công nghiệp, thay cho mô hình thương mại truyền thống.
Dự báo quý IV này biên mậu sẽ phục hồi cục bộ bởi thị trường biên giới dự kiến sôi động trở lại nhờ: Nhu cầu tiêu thụ hàng nông sản, hàng tiêu dùng tại Trung Quốc, Lào, Campuchia tăng theo mùa lễ hội cuối năm.
Giá dầu thế giới nhích lên, giúp hồi phục kim ngạch nhóm năng lượng. Hoạt động logistics cửa khẩu được mở rộng với các chính sách thông quan điện tử và liên thông hải quan Asean.
Tuy nhiên, áp lực từ biến động chính sách thuế, chi phí vận tải và thủ tục kỹ thuật vẫn còn hiện hữu. Các doanh nghiệp biên mậu cần chủ động đa dạng hóa thị trường, tối ưu chuỗi cung ứng và tận dụng cơ chế ưu đãi thuế khu vực Rcep để giảm rủi ro.
Trước thách thức các biến động của thị trường, phải chăng đây là phép thử sức bền của doanh nghiệp trước biến động thu ngân sách!
Nhìn lại doanh thu XNK tháng 9 cho thấy, sự chững lại của thu ngân sách XNK không chỉ là vấn đề tài khóa, mà còn là chỉ báo quan trọng cho nhịp thở của hoạt động biên mậu quốc gia. Biên mậu vẫn là “van điều tiết” năng động của thương mại Việt Nam, song đang đứng trước yêu cầu chuyển mình từ giao thương nhỏ lẻ sang chuỗi logistics sản xuất hiện đại.
Đây chính là thách thức và cũng là cơ hội để Việt Nam khẳng định vai trò trung tâm trung chuyển hàng hóa khu vực tiểu vùng sông Mê kông - Đông nam á trong giai đoạn tới.
Giang Thanh