Chùa Hương Tích (Can Lộc - Hà Tĩnh) là một trong những ngôi chùa cổ nhất ở Việt Nam, chùa này được mệnh danh là “Hoan Châu đệ nhất danh lam” - thắng cảnh đẹp nhất xứ Nghệ Tĩnh. Chùa được xây dựng vào thế kỷ XIII, phía Nam dãy núi Hồng Lĩnh, với độ cao 650m so với mặt nước biển.
Bước vào chùa chính, sẽ thấy được đặt hàng chục bức tượng Phật và đặc biệt là bức tượng đồng Cửu Long linh thiêng, quý hiếm vào hàng bảo vật quốc gia. Am Diệu Thiện, nằm dưới chân động với 36 cửa ra vào, nay chỉ còn dấu tích hang cũ, với ngôi miếu nhỏ được dựng từ xa xưa, còn lưu giữ lối kiến trúc gạch nung từ đời Trần.
Chùa Hương Tích (Hà Tĩnh) (Ảnh sưu tầm)
Chùa gắn liền với sự tích công chúa Diệu Thiện – con gái vua Trang Vương nước Sở tu hành hóa Phật. Truyền thuyết kể lại, khi biết vua cha có ý ép gả cho viên quan võ độc ác, Diệu Thiện đã tìm đến quy y cửa phật. Nàng được Phật che chở, cứu thoát trong trận hỏa hoạn, dừng chân ở động Hương Tích lập am tu hành tại đây. Sau này, khi nghe cha bị bệnh, nàng đã hiến dâng cả tròng mắt và bàn tay để cứu cha. Đức Phật cảm động đã hóa phép cho mắt Diệu Thiện sáng lại, tay mọc lại. Nàng tu hành đắc đạo, hóa thành Phật Quan Âm ngàn mắt ngàn tay.
Cũng có truyền thuyết cho rằng công chúa Diệu Thiện được Thần Hổ linh thiêng che chở đến núi Hồng Lĩnh lập am, tu hành và hóa Phật.
Mùa xuân về Hà Tĩnh, bạn hãy về đi hội chùa Hương Tích, Lễ hội bắt đầu từ mùng 6 Tết, kéo dài đến chính lễ 18 tháng hai âm lịch hằng năm. Đi lễ chùa Hương Tích vào những ngày đầu năm là một nét đẹp văn hóa truyền thống được gìn giữ qua bao đời nay của người dân Hà Tĩnh. Cũng vào dịp này, người dân khắp nơi sẽ về đây dâng hương, thành tâm cúng bái lên chư Phật cầu mong một năm may mắn và bình an.
Về phần lễ chính của chùa Hương Tích sẽ được tổ chức tại chùa chính trên đỉnh núi Hồng với nghi thức cử hành trang trọng và tôn nghiêm. Các đại biểu, chư tôn cùng Phật tử thành kính dâng nén hương thơm lên tam tòa bát bảo, cầu chúc cho quốc thái, dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, gia đình ấm no, hạnh phúc, tai qua nạn khỏi,...
Người dân tham gia trò chơi tại Lễ hội Chùa Hương Tích (Ảnh nguồn Cẩm Kỳ - Đại Đoàn Kết)
Ngoài phần lễ, sẽ tổ chức phần hội, bao gồm các hoạt động văn hóa văn nghệ. Tổ chức các trò chơi dân gian thu hút đông đảo người dân tham gia.
Ngày nay, đường lên chùa không còn khó khăn như trước, hệ thống cáp treo hiện đại được xây dựng, sau khi đi vào vận hành đã tạo điều kiện cho người dân Hà Tĩnh và du khách trên mọi miền đất nước về chùa dâng hương được thuận lợi.
Đi men theo con đường sông nước trên hồ Nhà Đường, du khách dừng chân bên kia hồ, bước lên khỏi bến thuyền sẽ đắm chìm trong cảnh núi rừng hùng vĩ, ngay cổng khu di tích gắn bức đại tự với dòng chữ đúc bằng đồng “Hồng Sơn chính khí”. Trước cổng chùa, hai bên cột tam quan là đôi câu đối tuyệt hay do Ngạn Xuyên Ngô Đức Thọ phụng soạn: Hồng Lĩnh phi hương, cổ tự kiều tùng minh thiên lại/ Trần triều lưu tích, thiền am bạch thạch hưởng triều âm (dịch: Hồng Lĩnh hương bay, chùa cổ, tùng cao reo trong gió/ Trần triều lưu dấu, thiền am đá trắng, dội triều âm).
Chùa từng trải qua trận hỏa hoạn lớn vào năm Ất Dậu 1885 thiêu rụi phần lớn ngôi chùa. Đến năm 1901, Tổng đốc An – Tĩnh tiến hành quyên góp, trùng tu và xây dựng lại. Chùa được vua Bảo Đại chọn là biểu tượng chạm khắc vào Anh Đỉnh đặt ở Đại Nội Huế năm 1936. Chùa được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là di tích văn hóa - thắng cảnh cấp Quốc gia từ năm 1990.
Kim Ngân-Trung Phú