Sâm Ngọc Linh giả : Gian thương lừa dối người tiêu dùng

Cận Tết Nguyên đán, sâm Ngọc Linh càng được săn lùng ráo riết. Tuy nhiên, mặt hàng được mệnh danh 'quốc bảo Việt Nam' này vẫn đang trong 'vòng vây' của các loại sâm khác trà trộn, lừa người tiêu dùng.

Những vườn sâm Ngọc Linh của người dân được trồng trên đỉnh núi Ngọc Linh (xã Trà Linh, H.Nam Trà My)

Ảnh: Mạnh Cường

Sâm Ngọc Linh (SNL) được xem là thần dược quý hiếm và tốt cho sức khỏe, vốn sinh trưởng tự nhiên ở khu vực núi Ngọc Linh thuộc địa bàn H.Tu Mơ Rông (Kon Tum) và Nam Trà My (Quảng Nam). Những năm gần đây, do nguồn SNL tự nhiên cạn kiệt, việc nhân giống và trồng loại thần dược này khá phát triển, cũng chủ yếu ở khu vực núi Ngọc Linh trên.

Vàng thau lẫn lộn

Những ngày này, rất nhiều người tìm về tỉnh Kon Tum để lùng mua SNL làm quà tết. Tại H.Đắk Hà, PV Thanh Niên vào một công ty đề bảng hiệu SNL Tu Mơ Rông. Người phụ nữ tên D. xưng là chủ ở đây nói, SNL không bao giờ có sẵn, mà phải đặt trước 1 - 2 ngày để nhân công lên núi Ngọc Linh đào về. “Tại đây sâm có 2 loại, 1 loại 25 củ/kg là 95 triệu đồng, loại thứ hai 40 củ/kg là 75 triệu đồng. Muốn mua phải đặt cọc tiền và có xe giao hàng về tận nhà”, bà D. nói.

“Công ty còn một loại sâm không phải mọc ở trên núi Ngọc Linh mà ở nơi khác giáp biên giới Việt Nam - Lào. Loại này giống y SNL ở núi Ngọc Linh, kiểm định vẫn ra chất sâm, vẫn tốt. Giá 32 triệu đồng/kg”, bà D. khoe thêm khi thấy PV phân vân chưa biết chọn loại nào.

“Tôi còn có cả rượu và trà sâm do công ty tự sản xuất, nhà máy đặt tại TP.HCM. Muốn mua làm quà tết thì sẽ bán rẻ cho”, bà D. quảng bá, và đưa 2 hộp rượu sâm, mỗi hộp đựng 1 chai và báo giá 4,5 triệu đồng; đồng thời tiết lộ giá cả đắt đỏ một phần do vỏ chai sứ được đặt hàng tại nơi sản xuất có thương hiệu.

Khi thâm nhập vào một số địa chỉ bán SNL khác trên địa bàn tỉnh Kon Tum, cũng được nghe quảng bá những nội dung tương tự. Tuy nhiên, giá cả thì mỗi nơi một khác; có nơi 50 - 60 triệu đồng/kg, nhưng cũng có nơi giá 110 - 120 triệu đồng/kg.

Mê hồn trận

Trong khi đó, không khó để tìm thông tin về việc rao bán SNL trên các mạng xã hội, với quảng cáo chung là “sâm thật, nguồn gốc từ vùng núi Ngọc Linh”. Tuy nhiên, chất lượng thì không phải ai cũng có thể kiểm chứng. Một người tên L.T.N (Gia Lai) đăng trên trang cá nhân cho biết giá bán 1 lạng (100 gr) SNL là 9,5 triệu đồng (95 triệu đồng/kg).

Người này thuyết phục: “Anh cứ mua, mang đi kiểm định là đúng ngay SNL thật”. Khi PV đề nghị người bán đi kiểm định trước, sau đó mới lấy hàng, thì người này yêu cầu phải chuyển trước 50% số tiền hàng cộng thêm phí kiểm định 1,5 triệu đồng.

Không chỉ mặt hàng SNL củ không biết đâu mà lần về chất lượng, giá cả, thật giả... mà rượu SNL trên thị trường cũng “đại loạn”. SNL rất quý hiếm, nhưng tìm mua rượu SNL lại quá dễ. Rất nhiều trang web, cửa hàng tại TP.HCM rao bán rượu SNL ngâm nguyên củ hoặc chiết xuất với nguồn cung dồi dào. Những người am hiểu về SNL khẳng định, khá nhiều rượu SNL trên thị trường hiện nay chất lượng rất kém, giả tràn lan.

“Gọi là rượu SNL, nhưng pha trộn nhiều thành phần khác. Trong khi, người bán không ghi tỷ lệ SNL là bao nhiêu nên dễ gây ngộ nhận cho người tiêu dùng”, ông Nguyễn Tấn Việt, Giám đốc Bảo tàng SNL, nhận xét và cho xem 2 bình rượu ngâm 2 loại sâm khác nhau. Bằng mắt thường, người không rành về sâm khó xác định bình nào chính hiệu SNL. Cả hai củ sâm như “anh em sinh đôi”, nhưng trong đó một bình là SNL, bình còn lại là tam thất. Trong khi đó, giá trị của SNL so với tam thất thì một trời một vực.

Theo ông Việt, nhiều nơi bán rượu SNL không có phiếu kiểm định chất lượng. Ngay cả những nơi có phiếu kiểm định chất lượng cũng chưa chắc người tiêu dùng mua được bình rượu SNL “đáng đồng tiền”, nếu phiếu kiểm định đó không được thực hiện ở những đơn vị uy tín, chuyên sâu về kiểm định SNL. Giá cả rượu SNL “thượng vàng hạ cám”. Có những bình rượu ngâm củ SNL giá hàng chục triệu, hàng trăm triệu, nhưng cũng có loại rượu chiết xuất (đề tên rượu SNL) giá chỉ từ vài triệu, thậm chí dưới 1 triệu đồng.

Khẳng định “rượu rẻ khó bổ”, ông Việt phân tích: “Giá 1 kg sâm trồng loại 10 củ, hiện nay trên thị trường khoảng 50 - 60 triệu đồng (thậm chí đắt hơn, tùy nơi). Để cho ra một ly rượu ngon phải ngâm với tỷ lệ 7/1 (1 kg sâm ngâm với 7 lít rượu). Nếu tính giá vốn thì một lít rượu SNL chuẩn đã mất khoảng 10 triệu đồng. Như vậy, nếu chai rượu SNL 1 lít bán với giá 1 - 2 triệu đồng thì chắc chắn chất lượng sẽ không ngon và khó tin đó là rượu có SNL”.

“Thổi giá” lên hàng trăm triệu đồng

Trả lời Thanh Niên, ông Lê Tuấn, quyền Cục trưởng Cục Quản lý thị trường tỉnh Kon Tum, cho biết tại Kon Tum mới chỉ có 2 doanh nghiệp được UBND tỉnh công nhận có vườn giống gốc SNL là Công ty CP SNL Kon Tum (P.Quyết Thắng, TP.Kon Tum, Kon Tum) và Công ty TNHH MTV lâm nghiệp Đắk Tô (TT.Đắk Tô, H.Đắk Tô, Kon Tum). Riêng có giấy phép và được tỉnh cấp đất để trồng, sản xuất giống SNL là Công ty Vingin (trực thuộc Công ty CP SNL Kon Tum) và công ty “mẹ” là Công ty CP SNL Kon Tum.

Theo ông Trần Văn Hảo, Phó giám đốc Công ty CP SNL Kon Tum, SNL tự nhiên hiện vô cùng hiếm. Mỗi năm 2 công ty chuyên SNL trồng ở Kon Tum chỉ tung ra thị trường khoảng từ 20 - 30 kg SNL củ, với giá tối thiểu 60 triệu đồng, cao nhất 200 - 250 triệu đồng/kg (tính theo năm trồng).

“Tại thủ phủ SNL Kon Tum, Quảng Nam và trên thị trường hiện nay, đặc biệt là tại các TP lớn như: Hà Nội, TP.HCM... có tình trạng các loại cây họ sâm từ phía bắc, không nguồn gốc, hóa đơn chứng từ rao bán tràn lan. Giá các loại này chỉ từ 1 - 2 triệu đồng/kg, nhưng “đột lốt” thành SNL và được “thổi” giá lên hàng trăm triệu đồng/kg”, ông Hảo cảnh báo.

Theo TS Lê Thị Hồng Vân, giảng viên bộ môn dược liệu (Trường ĐH Y Dược TP.HCM), bình rượu có thể ngâm củ SNL thật, nhưng trộn thêm nước cốt từ các loại sâm khác thì không thể gọi đó là rượu SNL. Rượu ngâm SNL là vấn đề rất cần được quan tâm bởi vì chất lượng rượu rất quan trọng đối với sức khỏe. Nhưng cho đến giờ, rất ít nơi kiểm định bình rượu sâm ngâm SNL nguyên củ. Ngoài SNL thì loại rượu, nguồn gốc của rượu ngâm sâm cần phải kiểm soát chặt chẽ.

Cách phân biệt sâm Ngọc Linh

Để phân biệt chính xác, phải kiểm định hóa học (kiểm định gien không chắc chắn xác định SNL hay không) ở các đơn vị uy tín, chuyên sâu về SNL như: Viện Dược liệu, Trung tâm sâm và dược liệu TP.HCM, Viện Sinh học nhiệt đới...

Tuy nhiên, nếu phân biệt bằng kinh nghiệm, theo một số người chuyên SNL, nếu là SNL thật sẽ đắng gắt nhưng càng ăn (sau 10 - 15 phút) sẽ thấy vị ngọt thanh, ngọt lâu ở cổ; mùi bùi, thơm đặc trưng; khi nhai thấy chắc sâm, giòn sâm, không có xơ, càng ăn càng ngọt. Ở ngoài củ bao giờ cũng mỏng và nhẵn, không xù xì; khi rửa sạch củ có màu vàng nâu hoặc màu xanh xám.

Khi cắt lát, bên trong thường là màu vàng và có lõi vàng hoặc pha màu tím nhạt. Mắc SNL thật có vết lõm, nhìn giống miệng con ốc vặn nhưng không tròn hẳn; mắc bị biến dạng theo thời gian, mọc lệch nhau. Khi các đốt nhiều năm tuổi thường biến dạng, tạo thành các lớp ngấn, nhăn giống như ngấn cổ của người bị béo phì. Có những củ không so le nhau nhiều; các bước đốt phải cách nhau rõ ràng, không “đè” liên tục lên nhau như củ tam thất.

Nếu là SNL giả, khi ăn thấy sồn sột, dai có nhiều xơ; khi nhai không có cảm giác giòn, không có vị đắng mà có vị ngái (ăn xong một lúc thấy ngái ở cổ, nóng cổ, rát cổ như bị ho, bị viêm amidan)... 

D.Tính