Thị trường quen gặp khó
Cái khó ở thị trường quen thuộc trong việc xuất khẩu gạo của Việt Nam không phải là do chất lượng gạo kém hoặc giá cả không cạnh tranh. Lý do đến từ việc các nước cũng đã bắt đầu chủ động an ninh lương thực ở mức cao, các quốc gia xuất khẩu gạo lớn như Ấn Độ, Thái Lan đang xả hàng tồn kho.
Theo ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), dự kiến cả năm 2025, Việt Nam sẽ xuất khẩu khoảng 8,8 triệu tấn gạo, giữ vững vị trí quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới. Tuy nhiên, tính từ đầu năm nay đến ngày 15/10, xuất khẩu gạo mới đạt 7,022 triệu tấn, trị giá 3,588 tỷ USD, so với cùng kỳ năm 2024, giảm 4,4% về số lượng và giảm 21,94% về trị giá. Nguyên nhân là do gạo Việt Nam đang chịu sức ép đa chiều từ thị trường gạo thế giới, trong đó đáng chú ý là Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo, trong khi nhiều quốc gia đẩy mạnh xuất khẩu dẫn đến dư thừa nguồn cung trên toàn cầu.
Biểu đồ khối lượng xuất khẩu gạo của nước ta từ năm 2009 đến năm 2024.
Hiện tại, Philippines đã gia hạn lệnh tạm dừng việc nhập khẩu gạo thường đến 31-12-2025. Trước đó, nước này đã ngưng nhập khẩu trong tháng 9 và 10 nhằm giữ ổn định giá lúa gạo nội địa. Những giống lúa không được nông dân Philippines sản xuất thường xuyên sẽ không thuộc phạm vi điều chỉnh, và thời gian đình chỉ có thể rút ngắn hoặc kéo dài tùy theo nhu cầu thực tế. Động thái này đồng nghĩa trong năm 2025, thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới, cũng là khách hàng lớn nhất của Việt Nam, sẽ ngừng nhập khẩu liên tiếp 4 tháng.
Không chỉ mang tính tạm thời, một quyết định khác phản ánh chiến lược dài hạn của Philippines trong việc giảm phụ thuộc vào gạo nhập khẩu. Nước này đã phê duyệt gói đầu tư 3,7 tỉ USD để nâng cấp toàn bộ ngành lúa gạo, bao gồm hỗ trợ nông dân, tăng sản lượng và cải thiện hệ thống logistics.
Mục tiêu của Philippines là tự chủ 84% nhu cầu gạo vào cuối năm 2026 và nâng lên 90% vào năm 2028. Điều đó có nghĩa nhu cầu nhập khẩu từ Việt Nam sẽ còn giảm mạnh trong các năm tới.
Chưa hết, từ năm 2026, Philippines sẽ áp dụng cơ chế thuế nhập khẩu tự động dựa trên biến động giá gạo thế giới, dao động từ 15% đến 35%. Theo đó, thuế sẽ tăng 5 điểm phần trăm nếu giá gạo quốc tế giảm 5%, và giảm tương ứng nếu giá tăng 5%. Cơ chế này tạo thêm áp lực cạnh tranh đối với gạo nhập khẩu và có thể khiến gạo Việt Nam gặp bất lợi.
Biểu đồ giá gạo của nước ta từ năm 2009 đến năm 2024
Không những thế, Indonesia, bạn hàng lớn thứ hai của gạo Việt Nam, cũng tuyên bố đạt mục tiêu tự chủ lúa gạo trong năm 2025, với sản lượng thặng dư dự kiến 4-5 triệu tấn.
Thậm chí, Cơ quan Hậu cần Indonesia (BULOG) cho biết có khoảng 30.000 tấn gạo dự trữ bị hư hỏng do tồn kho lên đến 4,2 triệu tấn, mức cao nhất từ trước đến nay. Dự trữ lớn khiến nhu cầu nhập khẩu gạo càng giảm.
Ở chiều nguồn cung, giá gạo Ấn Độ, quốc gia xuất khẩu lớn nhất thế giới, đang có xu hướng giảm khi tồn kho lên mức kỷ lục. Trong nửa đầu năm 2025, tồn kho gạo bình quân của nước này lên tới 37 triệu tấn, cao vượt trội so với các năm trước, tạo áp lực kéo giá gạo thế giới đi xuống.
Trong bối cảnh ngành gạo đang gặp khó khăn kép khi đầu ra khó khăn và thiếu vốn do chậm hoàn thuế GTGT, ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), cho rằng các doanh nghiệp (DN) Việt Nam đành phải chấp nhận và tiếp tục theo dõi diễn biến.
Chủ động tìm kiếm thị trường mới, nâng cao giá trị gạo Việt
Trong khi giá gạo xuất khẩu giảm, để tránh phải phụ thuộc vào các thị trường truyền thống, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam đã tìm kiếm thị trường mới, để chủ động nguồn tiêu thụ, ưu tiên xuất khẩu gạo chất lượng cao.
5.000 tấn gạo mang thương hiệu A An của Tập đoàn Tân Long được xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản
Ông Trương Sỹ Bá, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Tân Long cho biết: Tập đoàn duy trì xuất khẩu gạo sang các thị trường có giá bán cao, trong đó có Nhật Bản. Năm 2024, Tân Long xuất khẩu sang Nhật Bản khoảng 5.000 tấn gạo mang thương hiệu A An. Dự kiến năm 2025 lượng gạo xuất khẩu sang Nhật Bản sẽ đạt 30.000 tấn.
“Xuất khẩu gạo sang Nhật Bản đòi hỏi phải đáp ứng nhiều tiêu chí khắt khe, trong đó có việc kiểm soát hơn 600 loại chất khác nhau. Nếu bất kỳ chất nào vượt quá giới hạn cho phép, toàn bộ lô hàng gạo có thể bị trả về. Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu vào thị trường này rất cao, khi xuất khẩu 1.000 tấn gạo vào Nhật Bản tương đương giá trị xuất khẩu chục nghìn tấn vào thị trường khác”, ông Bá nhấn mạnh.
Bên cạnh Nhật Bản, Hàn Quốc, các quốc gia khu vực châu Âu cũng dần trở thành thị trường tiềm năng cho gạo chất lượng cao. Theo Thương vụ Việt Nam tại Áo, Áo nằm ở Trung Âu, có dân số khoảng 9 triệu người. Tuy không phải là quốc gia tiêu thụ gạo truyền thống như các nước châu Á, nhưng trong những năm gần đây, nhu cầu về gạo tại Áo tăng nhanh do người dân quan tâm hơn đến sức khỏe, xu hướng ăn chay và phong cách ẩm thực đa dạng. Gạo trở thành lựa chọn ưu tiên cho các món ăn như sushi, cơm chiên và nhiều loại thực phẩm châu Á khác.
Tại Canada, với khoảng 7 triệu người gốc Á, nước này là một trong những thị trường tiêu thụ gạo tiềm năng. Hiện Việt Nam là một trong 5 nước xuất khẩu gạo hàng đầu vào Canada. Tuy nhiên, theo số liệu thống kê của Thương vụ Việt Nam tại Canada, nhu cầu nhập khẩu gạo của Canada khoảng 500 triệu USD mỗi năm, song xuất khẩu gạo của Việt Nam vào quốc gia này mới đạt khoảng 12 triệu USD/năm, cho nên dư địa mở rộng thị phần còn rất lớn.
Gạo ST 25 của Việt Nam, được bầu chọn là gạo ngon nhất thế giới do The Rice Trader (TRT) tổ chức.
Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Áo Đinh Thị Hoàng Yến cho rằng, ngày càng nhiều người tiêu dùng tại Áo lựa chọn gạo Việt Nam trong bữa ăn hằng ngày. Các khảo sát gần đây cho thấy người Áo đánh giá cao gạo Việt Nam bởi hạt dài, trắng, dẻo thơm, thích hợp nhiều món ăn truyền thống và hiện đại. Mới đây, Thương vụ Việt Nam tại Áo kết nối công ty 3Brothers nhập khẩu gạo sushi của Việt Nam vào thị trường với bao bì 10 kg được khách hàng ưa chuộng.
Theo Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Tập đoàn Lộc Trời Huỳnh Văn Thòn, thời gian qua, Tập đoàn ứng dụng mạnh mẽ công nghệ vào sản xuất và quản trị; phát triển giống lúa Japo 3 Mùa có thể canh tác 3 vụ/năm với hương thơm nhẹ, độ dẻo vừa phải và vị ngon đậm đà, phù hợp với tiêu chuẩn khắt khe của thị trường cao cấp; ra mắt dòng sản phẩm gạo mầm Vibigaba vừa mang lại lợi ích cho sức khỏe vừa có giá trị kinh tế cao với giá xuất khẩu cao gấp 10 lần gạo trắng thông thường. Tập đoàn cũng thiết lập hệ thống quản lý nông trại giúp mỗi mảnh ruộng đều có dữ liệu riêng…
Hiện Lộc Trời sở hữu 12 giống lúa được cấp phép sản xuất, kinh doanh, trong đó 10 giống lúa mới do Lộc Trời chủ động nghiên cứu và được công nhận lưu hành. Nhiều giống trong số đó được xuất khẩu sang Nhật Bản, Indonesia với giá trị kinh tế cao.
Ông Huỳnh Thế Vinh, Giám đốc điều hành Công ty CP Vinh Hiển Farm, cho biết công ty đang phát triển thêm nhiều thị trường ngách. Mới đây, DN đã xuất khẩu được một container gạo đóng túi nhỏ đến thị trường Ả Rập Saudi chứ không phải dạng xá, bao 50 kg như thông thường.
Theo ông Vinh, các nước đều định hướng tự chủ lương thực nên sẽ không nhập khẩu gạo số lượng lớn mà chỉ nhập những dòng sản phẩm chuyên biệt đang thiếu như gạo ST 25, gạo japonica, nếp,… Do đó, các DN sẽ tập trung khai thác thị trường ngách, đơn giá cao từ các thị trường như: châu Âu, Nhật Bản, Trung Đông,…
Trong bối cảnh giá gạo xuất khẩu tiếp tục có xu hướng giảm trên toàn cầu, cộng với nhu cầu tiêu thụ gạo tại các thị trường nhập khẩu truyền thống liên tục biến động, những thị trường xuất khẩu tiềm năng, chất lượng cao được kỳ vọng sẽ mang lại nguồn thu mới cho hạt gạo Việt Nam. Đây cũng là cơ hội lớn để gạo Việt Nam khẳng định giá trị bằng chất lượng và thương hiệu trên thị trường quốc tế.
Hà Điệp (T/h)