Giải pháp ngăn chặn việc lợi dụng tờ khai luồng xanh để gian lận trong hoạt động xuất nhập khẩu

Việc phân luồng (Xanh, Vàng, Đỏ) quyết định kiểm tra hàng hóa xuất nhập khẩu (XNK) được thực hiện theo quy định của Luật Hải quan 2014 (Khoản 2 Điều 16: Kiểm tra giám sát hải quan được thực hiện trên cơ sở áp dụng quản lý rủi ro, nhằm bảo đảm hiệu quả, hiệu lực quản lý nhà nước về hải quan và tạo thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh  và  Khoản 1 Điều 17: Cơ quan hải quan áp dụng quản lý rủi ro để quyết định việc kiểm tra, giám sát hải quan đối với hàng hóa, phương tiện vận tải, hỗ trợ hoạt động phòng chống buôn lậu và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới); và Nghị định 08/2015/NĐ-CP (Điều 13 và khoản 4 Điều 26) và các văn bản quy định, hướng dẫn.

Theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, trung bình, số lượng tờ khai luồng xanh đạt khoảng 7 đến 8 triệu tờ khai/năm, chiếm trên dưới 66%, cụ thể: năm 2022, luồng xanh là 9,48 triệu tờ khai, chiếm tỉ lệ 65,14% giảm 1% so với cùng kỳ 2021; luồng vàng là 4,45 triệu tờ khai, chiếm tỉ lệ 30,58%, tăng nhẹ 0,79% so với cùng kỳ năm 2021 và luồng đỏ là 623,6 nghìn tờ khai, chiếm tỉ lệ 4,28%, tăng 0,21% so với cùng kỳ 2021.

Riêng trong 09 tháng đầu năm 2023, số lượng tờ khai luồng xanh đạt trên 6,8 triệu tờ khai, chiếm tỉ lệ 66,6%, tỉ lệ tờ khai luồng xanh đã tăng thêm 0,78% so với cùng kỳ năm trước, trong khi số lượng tờ khai luồng vàng đạt 3,03 triệu tờ khai, chiếm tỉ lệ 29,6%, tỉ lệ tờ khai luồng vàng giảm 0,07%; số lượng tờ khai luồng đỏ đạt 351,6 nghìn tờ khai, chiếm tỉ lệ 3,43% và giảm 0,09% so với cùng kỳ năm trước.

Thời gian thông quan cho tờ khai luồng xanh rất nhanh, các công việc được thực hiện thông qua Hệ thống thông quan tự động, do đó doanh nghiệp không phải đến cơ quan hải quan và có thể trực tiếp lấy hàng tại cảng.

Chính vì vậy, có một số doanh nghiệp lợi dụng chính sách tạo thuận lợi trong thông quan hàng hóa để thực hiện các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại với các phương thức, thủ đoạn, như: Lợi dụng hệ thống phân luồng tự động, khi biết trước kết quả phân luồng xanh, doanh nghiệp có thể xếp thêm hoặc dỡ bớt hàng nhằm gian lận, hợp thức hóa gian lận hoặc trà trộn hàng lậu vào; lợi dụng việc được miễn kiểm tra hồ sơ, kiểm tra thực tế để làm giả hồ sơ, chứng từ; khai báo sai về tên hàng, chủng loại, xuất xứ, loại hình; không khai hoặc khai thiếu mã văn bản pháp quy đối với hàng hóa phải quản lý chuyên ngành; khai báo vào nhóm mặt hàng đơn giản, nằm ngoài danh mục quản lý chuyên ngành của các Bộ, ngành…

Để kiểm soát và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm trong việc lợi dụng tờ khai luồng xanh để buôn lậu, gian lận thương mại, Tổng cục Hải quan đã và đang quyết liệt triển khai đồng bộ thống nhất các biện pháp nghiệp vụ có tính phân lớp quản lý để kiểm soát, ngăn ngừa, phát hiện kip thời các gian lận của doanh nghiệp trong việc phân luồng như: tăng cường thu thập thông tin nghiệp vụ, xây dựng hồ sơ rủi ro, hồ sơ tuyến trọng điểm về hàng hóa nhập khẩu trước khi hàng đến cảng và các dấu hiệu, tiêu chí đánh giá lô hàng rủi ro, tập trung phân tích thông tin E-manifest, lựa chọn soi chiếu trước thông quan để kịp thời, chủ động phát hiện các lô hàng vi phạm ngay khi cập cảng.

Kiểm tra không xâm nhập bằng soi chiếu trước khi thực hiện thủ tục hải quan đối với hàng hóa nhập khẩu tại cửa khẩu nhập; soi chiếu đối với hàng xuất khẩu sau khi đã thông quan tại cửa khẩu xuất; kiểm tra sau thông quan; thanh tra chuyên ngành và các biện pháp nghiệp vụ phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới..; đánh giá, phân loại mức độ tuân thủ, mức độ rủi ro của doanh nghiệp XNK để áp dụng các biện pháp quản lý hải quan phù hợp.

Đồng thời, thường xuyên rà soát, phân tích thông tin dữ liệu về tờ khai luồng xanh; đối chiếu, đánh giá với thông tin doanh nghiệp trên Hệ thống thông tin quản lý rủi ro (CRMS) và các hệ thống dữ liệu trong toàn Ngành để sàng lọc, xác định trọng điểm các tờ khai rủi ro, doanh nghiệp trọng điểm theo các tiêu chí đánh giá.

Tăng cường xác lập, theo dõi, phân tích, đánh giá danh sách các lô hàng, doanh nghiệp trọng điểm theo từng chỉ số tiêu chí, áp dụng biện pháp kiểm tra soi chiếu trước đối với các lô hàng nhập khẩu (chưa mở tờ khai) có dấu hiệu rủi ro theo tiêu chí.

Phối hợp với các lực lượng trong và ngoài ngành đẩy mạnh thực hiện các biện pháp kiểm soát theo chuyên đề đặc biệt tại các địa bàn trọng điểm theo tuyến đường, ngành hàng, lĩnh vực, loại hình.

Văn Dũng (t/h)